ÖMÜR BASAMAKLARI

ÖMÜR BASAMAKLARI

Yemekten dost artar, oşekten-duşman (Atalar sёzyu)

Ana yurtnın mukaddes topragında osken çeçeklernin, gullernin çeşit-çeşit olganı, renkleri, kokuları şekilleri biri-digerine benzemegeni, er birinin ozyune has omyuri olganı kibi adamlarnın da em boydan, em akıl-ferasetten, em de taliyi djeetinden farklı-farklı olganını bilemiz. Yer bir yurtdaşımıznın kendine ait taliyi, basıp keçken ayat ёlu bar.

Yakında (kuçyuk kış ayında) bir merasimde olgan vaktımda etrafımdaki adamlarga kozyum tyuşti. Biri yaş, digeri kart, daa biri menim akranım kibi koryundi. Yer kes sesinen, meraklangan mevzularınen biri-digerinden ayırıla…

Karşımda oturgan kumral kalpaklı ihtiyar yaşlarındaki adam laflarga karışmay, syukyut saklay, amma eki zeytyun kozyuni devamlı mana tikip, terenden-terenden oyga dalgan…

Ne ise merasim ekyunlengen son, kozlerini menden uzmegen musafir yanıma kelip oturdı ve: «Men sizni bu evde ya ekindji, ya da, yanılmasam, uçyundji sefer korem, siz rahmetli Mustafa agama soy olasız, galiba?»

– Dogru aytasınız, men Kızıl-kobalı merhum Mustafa aganızga yakın dogmuş olam. O menim emdjem ola. Rahmetlinin em djenaze, em de butyun dua merasimlerinde bulundım. Sag olganda da sık-sık haber ala, al-ehvalını sorap, Allahtan ona saglık – selyametlik tiley edim, lyakin hastalık, daa da dogrusı, edjel degen şey yapadjagını yaptı mına, endi emdjemiznin faniy dyunyanı terk etip, ebediy mekyanına kavuşkanına tamam bir yıl oldı, – dedim men yanıma kelip oturgan kumral kalpaklı «komşuma».

– Afu et, kardaşım, bu erde dert ile paylaşmaga sıra tyuşmey, amma daa ne vakıt sennen koryuşmek kısmet oladjak. Omyur degen şey akkan suv kibi tez keçe…

– Aydı oz ara – djan para deyler, içinizde olgan «yukni boşatınız».

– Sana derdimni aytmak istegenimnin sebebi, sen, kardaşım, «kalem» degen şeynen dostlugın var. «Kırım» ve «Avdet» gazetalarda yazgan ikyae, makalelerinni okuyım şu sebepten, kıskadan kendim akkında seylemek isteyim, – dep ihtiyar keçmişke – omyur basamak larına daldı.

– Men Kırımnın en buyuk koyu sayılgan, (bin eki yuzden ziyade korantası yaşagan) namlı Uskyut koyunde dogdım. Babam Ali oglu Degirmendji. Anam Alime şerfe, korantamız sekiz djandan ibaret olıp, men altı balanın ortandjısı olam. Doggan yılım 1932 senesi. Adım Amet. Temellisi – Amet Degirmendji Ali Oglu. Tonguçımız – buyuk agam Appaz Degirmendji 1926 senesinin balası. Aptem Şevkie 1928 senesi dyunyaga kelgen. Kardaşım ise Seyfulla 1937 senenin «mahsulı». Aydı terenge dalmayım, eyisi ozyum akkında bir kaç sez aytayım… Olyum-kalım djenki başlanganda men 11 (on bir) yaşında edim. Uskyut koyumizde olgan iptidaiy mektepnin tek 2 sınıfını okup bitirmege kısmet oldı. Nemseler koyumizni yaktılar. Partizanlarnı erzaknen, otmek, aş-suv ile daimiy surette teminlegenimiz içyun djezaladılar.

Ne ise noyabr ayının sonunda nemseler Uskyutni taşlap kaçmaga medjbur oldılar. 1944 senesi koyde olgan esmeri adamlarnı emek ordusına almaga başladılar. Babamıznı da emek ordusına aldılar. O, Tula şeerinde (olgan) şahtada beş yıl kan-terini teke-teke çalıştı… Babalar, babalar – episi emek ordusına alıngan son, uruşta yaraganlar ise savaş meydanlarında kan teke-teke Berlin taraf zaferni elde etmek içyun djan alıp djan bergen vakıtta 18-mayıs fadjiası kelip çıktı.

Uskyut koyune «Zil» maşinaları kelip toldı. Yerte tan maali kıyamet koptı. Kart-kurt, sabiy-subyan , hasta, sakat, djenkte biri elini, digeri ayagını kaldırıp, yaralı koyge kaytkan subaylarnın alına bakmadan, er kesni 15-dakka muddet bererek evlerinden çıkarıp, yuk maşinalarına yuklediler ve Akmesdjit şeerinin vokzalına ketirdiler. Bu erde ise ayvan taşıgan trenlerge toldurıp, gurbet ulkege syurgyun ettiler. Bir mudhiş, yavuzlık levha alya daa yuregimden silinmey, şu fadjialı 18 mayıs sabası «Zil» maşinalarının birinden kabinadan sekirip tyuşken bir subay bizni gıyçuv eterek, evimizden kuvıp çıkardı. Anam şaşkanından eline tek Kuranını alıp çıktı ve onı ope-ope, kokke kozlerini tikerek, Allaga yalvarıp dua okuganda em-eşil kozlyu subay anamnın elinden mukaddes kitapnı çekip aldı da bar kuçyunek ёlga fırlattı. Kuran darmadagın olıp saçılıp kaldı.

Men aglay-aglay Kurannı aladjak olıp ёlga çaptım, amma o, raim-şevkat ne olganını bilmegen subay meni, dersin mışık sıçannı tutkan kibi ustyume atıldı, kap-kaçlap zil maşinasına fırlattı…

On edindji kunyu bizlerni Begovat şeerinin Hilkova stantsiyasına ketirip parlangan agaç parçaları kibi tyuşyurdiler. Bu erde ise sovhozdan kelgen uzun tonlı, doppulı (takie) ozbek adamları kırımtatarlarnı arabalarga yuklep kaydadır alıp kettiler. Bizim koranta Dalverzin – uçyundji bolyugine tuşyurildi, daa dogrusı erleştirildi. Şaşıladjak şey, dёrt korantanı bir evnin içine sıgdırdılar. Kimi savhozda, kimni farhatstroyda çalışmaga başladılar. Menim balalıgım emeknen baglı oldı. Okumaga avesligim olsa da, vakıt, fırsat, imkyan olmadı. Başta «Universal» traktorında şegirt (uçenik) olarak altı ay işledim ve traktor aydamaga, onı tamir etmege ogrendim. Sonra men zavgar, mehanik olıp çalıştım. Korantama maddiy yardım ettim. Dert yıl pamuk brigadiri olarak çalıştım… Tamam baar faslında babam Tuladan emek ordusında olgan ırgatlık azabından kurtulıp Ozbekistan şeerlerinden bizlerni kıdıra-kıdıra 1949 senesi ne ise tapıp, kavuşa. Kene kendim akkında. Şu dalverdinnin uçyundji bolyuginde 13 yıl upravlyayuşiy (iş yuryutidji, başkan) olarak çalıştım. Lyakin koz ogyumden omyur billya ketmeydjek bir vakianı sёyleyim.

Dalverzin savhozında deve arabasınen merkeziy bolyukke otmek alıp keldiler. Bu otmeklerni tyukyanga kirsetmek kerek edi. O vakıt er kes aç. Mubarek otmekten kozyumni yuzmeyip bir çimtim kopardım da agızıma kapkan arada arabadjı ozbek sırtıma dert kamçı urdı. O kamçı sızıkları bedenimden silinmey. Kosterir edim, lyakin bu erde degil, degende Amet aganın kozleri torlandı.

– Aydı, aydı. Sag kalgansız Allah sizni korçalagan, – dedim subetdeşime tesseli bererek. Yeyisi, ikyaenizni devam etiniz. Kene şu anıp keçken Dalverzin sovhozında dert yıl muendis yardımdjısı, baş muendis olarak çalıştım. Yen sonunda 13 yıl uçundjı bolyukte upravlyayuşiy olarak işledim.

Yepisi keçmişte kaldı. Yıllar keçti. Halkımız er yuzyunde ekyane Vatanı – Kırımnı iç de unutmadı. Ana yurtka kaytmak, edjdatlar topragına kavuşmak umyutyunen yaşadı, kureşti, maksadına ne ise nail oldı. Başta irkçi djellyat Djugaşvili, son Hruşev, onın peşinden Brejnev eberdiler. Niaet aşkyarlık, demokratiya, halklar, milletler oz iradelerini izxar etyuv devirine keldi.

M.S. Gorbaçev zamanında onın bivasta halkımızga nisbetten gonyuldeşlik siyasetinden ana yurtumız – Kırımga Avdet elları açıldı.

Yebet bu elnın açılmasına Akim Djebarov, Bekir Osmanov, Mustafa Djemil Kırım oglu, Ayşe Seitmuratova ve yuzlernen, binlernen diger vatanperver erbaplarımız sebepçi oldılar.

Halk uçaklarnen, poezdlernen Ana yurtka, mukaddes topragmızga kaytmaga, Vatanını bir daa elde etmege başladı.

Bir dakkaçık ikyaenizni bolmek isteim. Pek çok şeylerni anmaysız. Siz de sovet ordusında hızmet etkendirsiniz. Eksa Mustafa Djemil kibi «Men syurgyunlyukte yaşayım, Vatanımnı tutıp aldınız, men hızmetten red etem, dedinizmi?

Kumral kalpagını başından çıkarın, Amet agam bir kaç dakka syukyunet içinde kaldı.

Birazdan esinini toplap: «Ye-hey, kardaşım, er kes Mustafa kibi olurmı ya. Onın boyu kiçik olsa da yuregi arslanın kibi kaviy, djesyur eken. O-epimiz içyun numyune, ornek, akay.

Men de emek ordusında 3 yıl hızmet ettim. Lvov şeerinde, stroybatalonda 1956 senesi akaylık bordjumnı eda ettim. Bu erde de bir levha akılımda ebediy kaldı, – dep Amet aga Degirmendji çalargan başını, manlayındaki ter tamçılarını sıypap aldı da, sёzyuni devam etti. – Işte Lvovda stroybatalonda hızmet etken kunlernin birinde uç-dert soldat, aralarında men de bar edim. Ne oldı, ne olmadı maşinanen çastka otmek ketirdiler. Otmeklerni aşhanege tyuşyurgende, dostlarım bir otmekni bolyup aşadılar. Mana da bir parça uzattılar. Bu arada komandir peyda oldı. Nizamnı kim bozganını, otmekni kim hırsızlap aşaganını soraştırdı, kabaatlını olganını tapmak istedi. Butyun kabaatnı men ustyume aldım. Bu «gunyahım» içyun tamam 10 sutka vahta djezasını aldım. Yebet, o devir soldatlarnı yahşı, keregi kibi bakmay ediler. Açlık çeke edik. Otmekke, aşka toyuladjak zaman degil edi… episi mazide knaldı. Babam 1972 senesi, 78 yaşında, anam ise altı yıldan son 1978 senesi faniy dyunyanı terk ettiler. Vatanımız Kırımnı bir daa kormek, onın bagrında yaşamak, nesil arttırmak sizge Yudje Mevlyam kısmet etsin dep em anam, em babam saba-akşam dua ete ediler. Duaları, adjetleri kabul olundı. Yepimiz, Rabbi Taalyaga bin şukyurler olsun: birimiz ertedje, birimiz keççe edjdatlar topragına kaytık.

Appaz agam Sovetskiy(Içki) rayonına erleşti. Yev kurdı, yaşadı, nesil arttırdı ve 2012 senesi keçindi. Şevkie tatam ise şimdi Karasuvbazarnın Vişnevoe koyunde yaşay. Men Akmesdjit şeerine etmezden Zuyadan son Kefe elunda ev kurıp, bag-bagça asrap yaşayım.

Allaga yalvaram, djenkler olmasın, halklar telef-telef olmasın. Biz korip keçirgen muthiş kunlerni balalarımız iç de kormesinler. Birlik, beraberlik, dost, muabbet bir koranta azaları kibi omuznı omuzga berip yaşayık. Vaktınnı alganım içyun bagışla, men başıma kelgenlerni aselet osip keleyatkan yaş nesil bilsin, balaları, kartanaları, dedeleri korgen o afatlarnı, azaplarnı bir vakıt unutmasınlar, oz halkının şanına leke tyuşyurmesinler, hainlik, satkınlık ёluna minmesinler. Men- sen, para içyun milletimiznin menfaatına ziyan, zarar ketirmesinler. Yazık ki, oyle unsurlar da halk arasında tanıla eken. Adlarını aytmayım. Olarnı endi er kes beş parmagı kibi bile – dep Amet aga Degirmendji ikyaesini ekyunledi.

Kadır Veli 01.03.2014

http://avdet.org/node/9500